Hoe je te verweren tegen fanatieke, ongenuanceerde en brute agressie? Toen Stefan Zweig agressief aangevallen werd, weigerde hij te reageren met eenzelfde ongenuanceerde brutaliteit. Lange tijd wilde hij het Nationaal Socialisme in zijn taalgebied niet openlijk en agressief veroordelen. Wel ging hij door met het vertellen van verhalen vanuit de hem bekende mensvriendelijke visie op mensen en de wereld.
Dat kwam hem op heftige verwijten van schrijvers en denkers te staan die hij hoogachtte. Hannah Arendt schreef bijvoorbeeld:
“Het jaar 1933 mocht dan zijn persoonlijke leven veranderd hebben, dat kon aan zijn waarden, aan zijn houding tegenover de wereld en het leven niet het geringste veranderen. Hij bleef zich beroemen op zijn onpolitieke houding. Hij kwam geen ogenblik op de gedachte dat het, politiek gezien, een eer kon zijn buiten de wet te staan als niet meer alle mensen voor de wet gelijk zijn.”
De moordpartij bij Charlie Hebdo roept de vraag op: is het gerechtvaardigd en effectief om een wandaad met gelijke munt terug te betalen?
Toen Stefan Zweig werd aangevallen probeerde hij vast te houden aan zijn eigen humanistische denk- en schrijfwijze. Dat heeft hem persoonlijk veel onheil gebracht. Hij moest Europa verlaten en pleegde uit vertwijfeling zelfmoord. Zijn humanistische levenshouding was hem veel waard, maar maakte hem ook kwetsbaar. Het ontnam hem het gebruikelijke antwoord, namelijk dat van tegen-agressie.
De gebeurtenissen in Parijs herinneren ons eraan hoe waardevol de vrijheid is om genuanceerd te mogen denken. Dat is het beschermen waard. Misschien wel met meer inzet en veel zwaardere lasten dan tot nu voor ons gebruikelijk waren.
Dirk Jansen,
voorzitter Stefan Zweig Genootschap Nederland
