stefan zweig in berlijn

Beste vriendinnen en vrienden,

Onze Stefan Zweig vriend Robert van der Hall deed in zijn bibliotheek een curieuze vondst. In de biografie “Romain Rolland, der Mann und das Werk` van Stefan Zweig vond hij een oud knipsel in het boek achtergelaten door ene Röntgen. Robert  stelde vast dat het niet de componist Röntgen was.

Het artikel komt zeer waarschijnlijk uit een Duitstalige Zwitserse krant van ergens rond 1919.

 

De journalist had kennelijk in Berlijn in 1919 een lezing bijgewoond van Stefan Zweig over Romain Rolland.

 

Robert van der Hall vertaalde het stukje en wij brengen het graag onder uw aandacht.

Dirk Jansen

 

 

 

Stefan Zweig over Romain Rolland

Berlijn 26 October 1919 (?)

In het nieuwe theater “Die Tribüne”, dat bekend staat om politieke voordrachten die de leer van het socialisme verkondigen, sprak heden, zondag in de voormiddag, voor een overvolle zaal Stefan Zweig over Romain Rolland.

Romain Rolland heeft de tijd dat hij een nieuwe verschijning was in Duitsland achter zich gelaten. Inmiddels is aangetoond, dat hij de gemoederen in beweging zet en een stille aanhang heeft. Zweig heeft zich ten doel gesteld om de levensgang van deze mens te volgen.  De jonge Fransman groeide op in de sfeer van diepe innerlijke verslagenheid, die zich na de militaire nederlagen meester maakte van de grote massa’s. De schrijver in spe die geschiedenis studeerde in plaats van zijn hartenwens  musicus te worden, kreeg in Rome van Malvida von Meysenbug, een vriendin van Nietzsche en Richard Wagner, een  “ helder idee van het Duitser zijn” overgedragen. Na zijn terugkeer in Parijs wordt hij decennia lang hardnekkig achtervolgd door de dreiging van een aanstaande oorlog. Hij zoekt een oplossing voor het heersende gevoel “verslagen te zijn” en zich in een oorlog te moeten revancheren. Hij denkt dit gevoel te overwinnen door het aankweken van een “wij-gevoel” tussen Frankrijk en Duitsland.  Overwinnen of verliezen is slechts een geestelijke ervaring van het individu. De individuen kunnen tezamen een bond vormen tegen het ‘nationalisme’, dat met kanonnen zijn bewijs probeert te leveren. Romain Rolland begint zijn strijd tegen het nationalisme. Maar met vergeefse pogingen verpakt in toneelstukken en in zijn “Volks”-theater. Dan wordt zijn gedachtengoed  gered door het schrijven van “Johann Christoph”. Het boek zal duidelijk maken hoe de Europese volkeren tot een geestelijke eenheid voorbeschikt zijn. De personages in het werk stellen de volkeren voor. Het ontwerp van het boek is heroïsch en in 1913 was het werk voltooid. Toen de oorlog uitbrak bevond Romain Rolland zich, niet ontbloot van een vooruitziende blik, in Zwitserland. Hij streed tegen de oorlog. Niet zozeer tegen de oorlogsmachine, waarvoor woorden slechts ijdele klanken zijn, maar tegen de militarisering van de geesten. Nooit eerder, zegt Stefan Zweig, hebben intellectuele mensen de oorlog geprezen. Romain Rolland wilde “een kring van verheven intellectuele neutraliteit, van een gemeenschap van gezonde verstand die zich boven de warboel plaatst” scheppen. Tevergeefs. Maar hij hield vol “met zijn wonderbaarlijke liefde voor het uitzichtloze” en nu is de wereld hem dankbaar. Hij deed zich “in een seconde van de wereldhistorie, waarin de Europeaan en de Nationalist als water en vuur waren, kennen als de enige Europeaan”

De omvangrijke spanning die bij  de toehoorders was opgebouwd ontlaadde zich in een stormachtig applaus. Zowel bestemt voor de spreker als voor Romain Rolland, voor de heldhaftigheid van een mens.

Eugen Fischer

Comments are closed.