AHMET ARPAD
STEFAN ZWEIG IN TURKIJE
Burhan Arpad was schrijver, journalist en de eerste vertaler van Stefan Zweig in Turkije. In 1943 verscheen zijn vertaling van Sternstunden der Menschheit, gevolgd door Verwirrung der Gefühle, Der Amoklaüfer, Schachnovelle, Joseph Fouché , de briefwisseling tussen Stefan Zweig en Friderike von Winternitz, Die Welt von Gestern en meerdere vertellingen en novellen. Het is te danken aan mijn vader Burhan Arpad dat Stefan Zweig in Turkije bekend en geliefd werd.
Niet alleen zijn romans en novellen, ook zijn essays, maar vooral zijn biografieën worden in Turkije graag gelezen. Drei Meister hoort tot de meest verkochte boeken en zijn in Turkije in meerdere oplagen verschenen. Veel Zweiglezers zien de werken als historische bronnen. De Turkse lezer waardeert in de werken het bijzondere optimisme van Stefan Zweig. Want Zweig gelooft altijd in de macht van vrede en het goede. Hij bemoedigt en troost de lezer en schenkt hem in uitzichtloze situaties toch levensvreugde. Ik zie Zweig als de schrijver voor kritische, humanistische en vredelievende mensen.
Hij heeft zich ingezet voor een gemeenschappelijk Europa met een gemeenschappelijke cultuur. Deze gezindheid, die hij als schrijver zijn leven lang heeft uitgedragen, maakt Zweig voor de Turkse lezers zo waardevol. Voor hen zijn de beeldend neergezette personages in romans en novellen meesterlijk. De lezer gelooft dat de persoon of het landschap werkelijk voor hem staat. Zijn inlevendheid, zijn voortreffelijke waarnemingen en zijn toekomstgerichte zienswijze maken hem, ook voor de Turkse lezer, onmisbaar en onvervangbaar.
Kortgeleden verscheen in de wekelijkse boekenbijlage van de grootste Turkse krant Zaman een groot artikel over Stefan Zweig en zijn werken in Turkije. In deze kritisch getoonzette bijdrage handelt het in eerste instantie om Zweigs vertalingen. Omdat sedert 1 januari 2013 de auteursrechten van Zweigs werk zijn vrijgevallen, werd de Turkse boekenmarkt in de kortste tijd overspoeld met talloze werken van de wereldberoemde schrijver. Er zijn verscheidene Turkse uitgevers die boeken van Zweig op de markt brengen, die door verschillende, meest onbekende vertalers in het Turks vertaald werden. In het artikel is te lezen dat in Turkije bij 46 uitgeverijen 62 werken van Zweig zijn verschenen die door 57 verschillende vertalers vertaald werden. De schijfster kritiseert deze gang van zaken, zoekt naar de oorzaken en komt tot de volgende conclusie: nadat de auteursrechten vervallen waren wilden erg veel Turkse uitgevers tenminste één werk van Zweig erg snel op de markt brengen en daarom hebben zij gelijktijdig verschillende vertalers opdracht gegeven.
Een dergelijke handelswijze levert naar mijn mening het gevaar op van een zekere respectloosheid ten opzichte van het werk van Stefan Zweig en tevens ten opzichte van zijn lezers. Bij een dergelijke overvloed van vertalingen en vertalers kan de literatuur zelve niet meer centraal staan. Zij wordt door economische overwegingen op de achtergrond verdrongen. Het vertalen van teksten van Zweig vraagt om een intensieve afwegingen ten opzichte van van gehele werk, zijn taalgebruik, zijn ideeënwereld en zijn biografie. Het komt mij onwaarschijnlijk voor dat dit met de toegepaste handelswijze te verwerkelijken is.
De lezers waarderen de stijl van Zweig: hij is gemakkelijk leesbaar, hij vertelt alles op een eenvoudige manier, ongeacht of het in romanvorm, essay of novelle staat. Zweig is geen schrijver die alles beter wil weten, hij is een dekselse duizendkunstenaar. De moeilijkste themas zijn bij hem lichtvoetig en begrijpelijk. Dat is danook één van de redenen waarom de Turkse lezer van Zweig houdt. Ik denk dat zijn verteltrant op natuurlijke wijze bij de Turkse lezer past. Lezers denken bij Zweig: “Hij is een van ons!”.
Dit artikel is de vertaling van ZWEIG FÜR TÜRKISCHE LESER door de Turkse journalist Ahmet Arpad verschenen in Zweigheft 14 van het Stefan Zweig Centre Salzburg.
