VERTALING DANKWOORD DIRK JANSEN BIJ UITREIKING ONDERSCHEIDING OP 18-1-2019
Zeer geachte mevrouw Gürer, zeer geachte mevrouw Bouwman, beste familie en beste Stefan Zweig vriendinnen en -vrienden,
De hele geschiedenis tussen Stefan Zweig en mij is meer dan tien jaar geleden begonnen op een regenachtige, donkere avond in Salzburg. Mijn vrouw en ik kenden Salzburg nog slecht en ik zwierf wat rond in het wonderschone middeleeuwse centrum. Op een binnenplaats zag ik een paar reusachtig grote containers staan met het opschrift STEFAN ZWEIG. En zoals de meeste Hollanders toen dacht ik: “Uhh, Stefan Zweig….?” En er kwam een vage herinnering bij mij op aan een dun boekje dat op mijn literatuurlijst van de HBS stond. Waarschijnlijk de “Schachnovelle”. Ik kwam in gesprek met een man die in de buurt van de containers liep (hij bleek de voorzitter van het Internationale Stefan Zweig Gesellschaft, de heer Hildemar Holl, te zijn) en na een uurtje praten vroeg hij mij of ik geen zin had om de Stefan Zweig tentoonstelling, die in die containers zat, naar Amsterdam te brengen en Stefan Zweig in Nederland wat meer bekendheid te geven. Ik had net een aanloop genomen om met pensioen te gaan, dus die vraag beviel mij wel. Zo ontstond, met behulp van een paar vrienden, het Stefan Zweig Genootschap Nederland. U kunt hieruit afleiden dat Stefan Zweig geen liefde op het eerste gezicht was. Mijn echte liefde voor het werk van Zweig en voor zijn persoon is in de loop van de daaropvolgende jaren ontstaan.
Het heeft mij geruime tijd gekost om de werken van Stefan Zweig te lezen en om zijn gecompliceerde persoonlijkheid enigszins te leren kennen. Natuurlijk, ik heb begrepen dat hij één van de beroemdste en meest gelezen schrijvers van zijn tijd was, dat hij een introvert mens was die regelmatig de publiciteit zocht, dat hij graag reisde en ook de stilte zocht om te denken en te schrijven en dat hij een Jood was die in een tijd leefde waarin het voor Joden zeer moeilijk was om te leven. Maar toch blijft dan de vraag hangen waarom mijn waardering en liefde voor zijn werk zo sterk is toegenomen.
Ik denk dat het is toe te schrijven aan de vermenging die Zweig maakte tussen zijn joodse en zijn humanistische oriëntaties. Wees niet bang dat ik in deze korte toespraak lange en ingewikkelde betogen ga houden. Kort gezegd gaat het Zweig om de zelfstandigheid, de autonomie van de mens (zijn humanistisch uitgangspunt) en daarnaast om zijn (vooral joodse) opvatting dat de mens een vrije wil bezit om te kiezen uit zijn goede en slechte neigingen. En dit maakt de personages in het werk van Zweig zo bijzonder. Zij zijn vaak zowel goed als slecht. Neem de tasjesdief in zijn korte vertelling Unvermutete Bekanntschaft mit einem Handwerk; het kost ons weinig moeite om ons in deze onfortuinlijke tasjesdief in te leven. En wie kan levendiger de strijd tussen man en vrouw beschrijven als in zijn “Mondscheingasse”. Zelfs groeit er enig begrip voor een geraffineerde schurk als je de geromantiseerde biografie over Joseph Fouché leest. Alle personen handelen als zelfstandige, autonome mensen, niet gestuurd door een uitwendige kracht. Zweig heeft nooit theoretische humanistische werken of uiteenzettingen geschreven. Tolerantie en gerechtigheid (of het ontbreken ervan) staan centraal in het denken en doen van zijn literaire hoofdpersonen. Duidelijker, praktischer en krachtiger is het nauwelijks in te denken.
Naar mijn mening was de jood Stefan Zweig een uitmuntende, praktische humanist. Helaas kan het humanisme zich in onze tijd slechts met moeite staande houden. Het lezen van het werk van Stefan Zweig kan er aan bijdragen dat zijn praktisch humanisme in onze verwarrende, zoekende tijden een helpende hand biedt. We zijn immers op zoek naar een nieuwe koers.
Tot slot: ik dank de republiek Oostenrijk voor de, door mij zeer gewaardeerde, onderscheiding. Ik zou het op prijs stellen als de ambassadeur mijn dank naar Wenen zou willen overbrengen. Het Stefan Zweig Genootschap Nederland is in zijn werk ruim ondersteund door de Oostenrijkse Ambassade in Nederland. Vele ambassadeurs hebben ons in de laatste twaalf jaar financieel en praktisch geholpen. Wij zijn hen daarvoor zeer dankbaar. Al deze jaren had de ambassade voor ons een vertrouwd gezicht. Bij Daria Bouwman vonden wij vaak een gewillig oor en bereikten wij meerdere vormen van vruchtbare samenwerking.
Dank Frau Gürer, dank Daria, dank alle Stefan Zweig vriendinnen en –vrienden, dank familie.
